یا رب العالمین
این نوشته تکمیلی نوشته مطابقت سال قمری و شمسی است که از سایت باشگاه جام نقل شده است
مقدمه
یکی از مسائل بحث برانگیر و مورد تحقیق بسیاری از افراد (خصوصا مسلمانان ) ، مسئلة انطباق تاریخهای قمری و شمسی بر یکدیگر است. زیرا تاریخچة وقایع تاریخی اسلام بر مبنای تقویم قمری بیان شده و در بعضی موارد برای ما شاید مهم است که بدانیم هر یک از این تاریخها بر چه تاریخ شمسی منطبق است؟ مثلا واقعة عاشورا در کدام فصل سال و به عبارت دقیق تر در کدام تاریخ شمسی روی داده است؟ بررسی این مسئل چند راه حل دارد که عبارتند از : روش بررسی تاریخی و روایتی ، روش محاسبات تقریبی، روش محاسبات دقیق نجومی و ... .
با توجه به اینکه در گذشته محاسبات مربوط به تقویم، خیلی دقیق نبوده است و روشهای محاسباتی و مشاهداتی برای تعیین روز اول و آخر ماه های قمری با روشهای کنونی تفاوت داشته است، روشهای محاسبات دقیق نجومی منجر به جوابهایی می شوند که از نظر انطباق بر تقویم های فعلی دقیق و بدون خطا می باشند . اما از نظر بررسی تاریخی و روایتی ممکن است اختلاف داشته باشد. این اختلاف یکی از لحاظ سندیت تاریخی و روایتی است و دیگری اختلاف روشهای تعیین تقویم در گذشته و حال است. لذا هر گونه اختلاف بین محاسبات دقیق بر اساس روشهای فعلی و بررسی های تاریخی و روایتی امری طبیعی است اما این اختلاف حدی دارد . از نظر بررسی های نجومی و اختلافات تقویم، حداکثر اختلاف نمی تواند از روز در نتایج محاسبات بیشتر باشد (3 روز برای اصلاح تقویم گریگوری در زمان صدر اسلام و 2 روز برای اصلاح تقویم قمری ناشی از هلالهای بحرانی که بعدا توضیح داده خواهند شد مانطور که گفته شد تقویم هجری قمری بر مبنای رؤیت هلال پایه گذاری شده است. در نتیجه مشکلات زیادی برای محاسبة دقیق تقویم قمری وجود دارد. زیرا پریود دقیقی برای هلالهای ماه نو وجود ندارد. بطور متوسط هر ماه قمری 29 روز و12 ساعت و 44 دقیقه و 5/2 ثانیه طول می کشد (مقادیر واقعی می تواند کمتر یا بیشتر از این مقدار باشد که بستگی به مدار ماه و تأثیرات جاذبی و گرانشی زمین، خورشید و دیگر سیارات بر کره ماه دارد). در نتیجه با ضرب کردن این عدد در 12 ماه، یکسال قمری بطور متوسط 354 روز و 8 ساعت و 48 دقیقه و 30 ثانیه بدست می آید (مقادیر واقعی سال قمری نیز می تواند کمتر یا بیشتر از این مقدار باشد) .
یعنی سال قمری بطور متوسط به اندازة 10 روز و 21 ساعت و 16 ثانیه از سال شمسی کوتاه تر است. مسلمین در زمان خلافت عمر مبدأ تاریخ قمری را روز اول محرم سالی که پیامبر اکرم (ص) به مدینه هجرت نمودند، قرار دادند. در تقویم قمری سال قمری را 354 روز در نظر گرفته و تقریبا هر سه سال آنرا 355 روز در نظر می گیرند که اعمال آن معمولاً در ماه ذیحجه ویا ماه های بحرانی صورت می گیرد. بدین ترتیب محاسبات نجومی نشان می دهد که در سالهای 2 ، 5 ، 7 ، 10 ، 13 ، 15 ، 21 ، 24 ، 29 قمری و ... ، سالهای کبیسة قمری 355 روزه اعمال شده است .
5. روش محاسبات دقیق نجومی برای تبدیل تاریخ قمری به تاریخ شمسی
در این روش با توجه به محاسبات معمول مدار ماه و در نظر گرفتن کلیة اثرات ممکن روی مدار ماه از جمله تأثیرات جاذبی و گرانشی سیارات و خورشید و زمین و اثرات حرکات پرسیشن و نوتیشن محور دورانی زمین، بطور دقیق می توان زمان عبور ماه را از صفحة شامل زمین و خورشید محاسبه نمود. که به این زمان، زمان مقارنة ماه و خورشید می گویند. روز اول ماه را می توان با در نظر گرفتن شرایط بحرانی هلال حداکثر تا دو روز بعد از این تاریخ در نظر گرفت (بر اساس بررسی مقدار پارامترهای رؤیت پذیری رؤیت هلال در زمان غروب خورشید یک محل ).
مقارنة ماه محرم سال 61 در تاریخ 28 سپتامبر سال 680 میلادی، ساعت 17 و 7 دقیقه بر حسب زمان محلی عربستان (مکه و مدینه) محاسبه می شود. با توجه به بحرانی بودن این هلال در عربستان، بر اساس اکثر معیارهای فعلی رؤیت هلال، احتمال رؤیت (با چشم غیر مسلح) در 29 سپتامبر در عربستان وجود داشته اما در عراق (کربلا) رؤیت هلال منتفی بوده است و رؤیت به 30 ام سپتامبر موکول می شود. در نتیجه اول اکتبر سال 680 میلادی برابر با اول محرم سال 61 هجری قمری در عراق است. اما برای تبدیل به تاریخ هجری شمسی، در حال حاضر اول اکتبر برابر با 9 مهر ماه است. قبلا بیان کردیم به لحاظ تصحیح گریگوری در تقویم میلادی در سالهای قبل از 1582 میلادی، باید در سال 680 میلادی 3 روز آنرا تصحیح کنیم. در نتیجه اول اکتبر 680 برابر با 12 مهرماه است نه 9 مهر ماه .
از طرفی روز ژولین، تعداد روزهای گذشته از مبدا تاریخ ژولین را نشان می دهد و از تقویم های دقیق محسوب می شود. اگر روز ژولین اول محرم 61 و روز ژولین اول محرم 1427 را پس از محاسبه از هم کم کنیم ، تعداد روزهای گذشته شده بین این دو تاریخ بدست می¬آید :
اکنون برای محاسبة روز هفته می توان تعداد روزها را بر هفت تقسیم نمود . اعشار آنرا در هفت ضرب کرده و جواب را از شماره روز هفته در تاریخ معلوم کم می کنیم. در مثال فوق خواهیم داشت :
چون در تاریخ معلوم 11 بهمن برابر با سه شنبه است، پس یک روز از سه شنبه کم می کنیم تا روز هفتة 12 مهر سال 59 ، دوشنبه بدست آید. به همین ترتیب، محاسبات مشابه انجام شده است که نتایج و خلاصة محاسبات را در جدول شمارة یک، جدول شمارة 2 و جدول شمارة 3 می بینید .
جدول شمارة 1 : مبدأ تاریخ هجری قمری، هجرت پیامبراکرم به مدینه و اول محرم سال 61
مطابقت با تقویم هجری شمسی زمان مقارنه ماه با خورشید
روز اول ماه قمری تاریخ شمسی روز هفته تاریخ میلادی زمان روز ژولین تاریخ میلادی
1 اول محرم سال اول قمری 14/7/622 9 و 31 دقیقه 7/1948439 16/7/622 28 تیر سال 1 دوشنبه
2 اول ربیع الاول سال اول 11/9/622 4 و 25 دقیقه 7/1948498 13/9/622 25 شهریور 1 دوشنبه
3 اول محرم سال 61 قمری 28/9/680 17 و 7 دقیقه 7/1969701 1/10/680 12 مهر 59 دوشنبه
جدول شمارة 2 : مطابقت وقایع تاریخی قمری اسلام قبل از واقعة عاشورا با تقویم شمسی
واقعة تاریخی تاریخ قمری روز ژولین تاریخ میلادی روز هفته تاریخ شمسی شمارة ماه
ازدواج امام علی وحضرت فاطمه 1 ذیحجه سال 2 7/1949118 25/5/624 جمعه 7 خرداد سال 3 16061 -
ولادت امام حسن (ع) 15 رمضان سال 3 7/1949397 28/2/625 پنجشنبه 12 اسفند 3 16052 -
ولادت امام حسین (ع) سوم شعبان سال 4 7/1949711 8/1/626 چهارشنبه 21 دی 4 16041 -
ولادت حضرت زینب (س) 5 جمادی الاول 5 7/1949978 2/10/626 پنجشنبه 13 مهر 5 16032 -
واقعة غدیرخم 18 ذیحجه سال 10 7/1951970 16/3/632 دوشنبه 28 اسفند 10 15965 -
رحلت پیامبر (ص) 28 صفر سال 11 7/1952040 25/5/632 دوشنبه 7 خرداد 11 15963 -
شهادت حضرت فاطمه (س) 13 جمادی الاول 11 7/1952113 6/8/632 پنجشنبه 18 مرداد 11 15960 -
شهادت حضرت فاطمه (س) 3 جمادی الثانی 11 7/1952130 25/8/632 یکشنبه 6 شهریور 11 15959 -
ولادت حضرت ابوالفضل 4 شعبان سال 26 7/1957508 15/5/647 سه شنبه 28 اردیبهشت26 15777 -
ولادت حضرت علی اکبر 11 شعبان سال 33 7/1959996 7/3/654 جمعه 19 اسفند 32 15693 -
ولادت امام سجاد (ع) 5 شعبان سال 38 7/1961761 5/1/659 شنبه 18 دی 37 15633 -
شهادت حضرت علی(ع) 21 رمضان سال 40 7/1962516 29/1/661 جمعه 12 بهمن 39 15608 -
شهادت امام حسن (ع) 28 صفر سال 50 7/1965859 26/3/670 سه شنبه 9 فروردین 49 15495 -
ولادت امام باقر (ع) 1 رجب سال 57 7/1968460 9/5/677 شنبه 22 اردیبهشت56 15406 -
همچنین محاسبات دقیق نجومی دیگر انجام شده است که پدیده های نجومی برای محرم سال 61 و در مکانی با مختصات شهر کربلا در زیر بدست آمده است :
- در اول محرم سال 61 فاصلة زمین تا خورشید، دقیقا برابر با یک واحد نجومی بوده است (626/149 میلیون کیلومتر) و فاصلة کره ماه تا زمین در اوج خود یعنی 406000 کیلومتری قرار داشته است .
- ساعت 15 و 15 دقیقة بعد از ظهر روز تاسوعا (نهم محرم سال 61)، ماه از آزیموت 112 درجه در کربلا با فاز 77 درصد روشنایی طلوع می کند(یعنی از حدود موقعیت اردوگاه عمر بن سعد و حوالی شط فرات نسبت به ناظری در خیمگاه امام حسین (ع) ماه طلوع می کند). و 55 دقیقه بامداد عاشورا با فاز 81 درصد روشنایی، غروب می کند و آسمان کربلا کاملا تیره و تار می گردد .
- طلوع سیاره زهره در روز عاشورا (10 محرم سال61) 3 ساعت قبل از طلوع خورشید و دو ساعت بعد از غروب ماه در ساعت 3 بامداد اتفاق افتاده است .
- خورشید ساعت 6 و 7 دقیقة صبح عاشورا از آزیموت 99 درجه (حدود شرق) در کربلا طلوع می کند. و در ساعت 17 و 30 دقیقه غروب آن در آزیموت 5/260 درجه (در پشت خیمگاه سوخته امام حسین ع) اتفاق می افتد .
- ماه در ساعت 12 ظهر روز اول محرم سال 61 وارد صورت فلکی عقرب می شود. و ساعت 18 روز سوم محرم با ورود ماه به صورت فلکی قوس، از صورت فلکی عقرب خارج می شود. ماه از روز 6 تا 8 محرم در صورت فلکی جدی قرار دارد و سپس تا روز 12 اُم محرم در صورت فلکی دلو قرار گرفته است .
- پدیدة نجومی بسیار مهمی که اتفاق می افتد در روز 6 محرم می باشد. در ساعت حدود 18 ماه از فاصلة کمتر از 1 درجة جنوب سیارات نپتون و مشتری (که کنار یکدیگر قرار دارند) عبور می کند .
- در ابتدای رمضان سال 60 قمری خورشید می گیرد و در نیمة رمضان نیز ماه بطور کامل خسوف می کند .
- در ابتدای ربیع الاول سال 61 قمری خورشید می گیرد و در نیمة ربیع الاول نیز ماه بطور کامل خسوف می کند .
- بر اساس این محاسبات، امام حسین در روز چهار شنبه بدنیا آمده اند و در روز چهار شنبه به شهادت رسیده اند .
جدول شمارة 3 : مطابقت تاریخ قمری واقایع عاشورا با تقویم شمسی
واقعة تاریخی تاریخ قمری روز ژولین میلادی روز تاریخ شمسی شمارة ماه
مرگ معاویه 15 رجب 60 7/1969538 21/4/680 شنبه 4 اردیبهشت 59 15370 -
حرکت امام حسین به مکه 28 رجب 60 7/1969551 4/5/680 جمعه 17 اردیبهشت59 15370 -
ورود امام حسین به مکه 3 شعبان 60 7/1969555 8/5/680 سه شنبه 21 اردیبهشت59 15369 -
اعزام مسلم بن عقیل به کوفه 15 رمضان 60 7/1969596 18/6/680 دوشنبه 31 خرداد 59 15368 -
ورود مسلم بن عقیل به کوفه 5 شوال 60 7/1969616 8/7/680 یکشنبه 20 تیر 59 15367 -
حرکت امام حسین به کوفه 8 ذیحجه 60 7/1969678 8/9/680 شنبه 20 شهریور59 15365 -
شهادت مسلم بن عقیل 9 ذیحجه 60 7/1969679 9/9/680 یکشنبه 21 شهریور 59 15365 -
به دار زدن میثم تمار در کوفه 22 ذیحجه 60 7/1969692 22/9/680 شنبه 3 مهر 59 15365 -
شروع سال 61 قمری اول محرم سال 61 7/1969701 1/10/680 دوشنبه 12 مهر 59 15364 -
ورود امام حسین به کربلا 2 محرم61 7/1969702 2/10/680 سه شنبه 13 مهر 59 ""
ورود سپاه اِبن سعد به کربلا 3 محرم 61 7/1969703 3/10/680 چهارشنبه 14 مهر 59 ""
روز تاسوعا 9 محرم 61 7/1969709 9/10/680 سه شنبه 20 مهر 59 ""
عاشورا (شهادت امام حسین) 10 محرم 61 7/1969710 10/10/680 چهارشنبه 21 مهر 59 ""
ورود کاروان اسیران به کوفه 12 محرم 61 7/1969712 12/10/680 جمعه 23 مهر 59 ""
حرکت کاروان اسیران به شام 19 محرم61 7/1969719 19/10/680 جمعه 30 مهر 59 ""
ورود کاروان اسیران به شام 1 صفر سال 61 7/1969730 30/10/680 سه شنبه 11 آبان 59 15363 -
اربعین و روز ورود جابر به کربلا 20 صفر سال 61 7/1969749 18/11/680 یکشنبه 30 آبان 59 ""
وفات حضرت زینب در شام 15 رجب 62 7/1970247 31/3/682 دوشنبه 14 فروردین61 15346 -
قیام مختار ثقفی 14 ربیع الاخر 66 7/1971574 17/11/685 جمعه 29 آبان 64 15301 -